Een ziekenhuis, een gezondheidscentrum, een medisch labo,… Zorginstellingen produceren gevaarlijk afval. Dit afval verwerken, brengt heel wat risico’s met zich mee voor de gezondheid van het gezondheidspersoneel, de patiënten en de bevolking die in de buurt van deze medische instellingen wonen. In dit artikel ontdek je welke maatregelen Memisa heeft genomen om hen van deze risico’s te beschermen.

Medisch afval vormt een gevaar voor de volksgezondheid en het milieu

Met het meeste medische afval moet voorzichtig worden omgesprongen. Gebruikte naalden en besmet verband vormen een groot risico op de overdracht van ernstige ziekten, zoals hepatitis B en C, of HIV. Ander afval is dan weer schadelijk voor het milieu, zoals flessen met chemicaliën uit een labo, gebruikte batterijen, vervallen geneesmiddelen, TL-lampen, etc.

Heel wat medische productiemiddelen worden gevaarlijk bij het weggooien ervan. Wanneer ze in slechte omstandigheden worden verbrand, zonder speciale voorzorgsmaatregelen worden vervoerd of verkeerd worden opgeslagen, kunnen ze schadelijke dampen verspreiden en irritatie en snij-of brandwonden veroorzaken.

De verwerking van medisch afval houdt dus risico’s in voor de volksgezondheid en het milieu, en daarom is er nood aan specifieke infrastructuur, kennis en preventieve maatregelen. In de DR Congo heeft de overheid normen opgesteld voor het beheer van ziekenhuisafval. Het is echter moeilijk om aan deze vereisten te voldoen, voornamelijk door een gebrek aan middelen en infrastructuur.

Het belang van het renoveren en bouwen van afvalzones om gezondheidsrisico’s te verminderen

De aanleg van afvalverwerkingszones helpt om gezondheids-en milieurisico’s te verminderen. Afvalzones zijn voornamelijk uitgerust met:

• verbrandingsovens
• placentaputten 
• glasputten
• waterputten

Een gerenoveerde afvalzone beschermt de gemeenschap tegen de vele gevaren die gelinkt zijn aan medisch afval.

Verbrandingsovens verwijderen droog afval (zoals spuiten, messen, wattenstaafjes, maskers, etc.) door deze bij zeer hoge temperaturen te verbranden. Ze zijn gebouwd van vuurvaste bakstenen.

Na elke geboorte worden de placenta’s in de speciale stortplaats gelegd, waar ze op natuurlijke wijze vergaan. De put die gemaakt is uit glas wordt gebruikt om scherpe voorwerpen zoals vaccinflacons veilig in te graven.

De afvalzones zijn omheind en de toegang is verboden voor wie onbevoegd is. Dit houdt de bevolking weg van het gevaar en de risico’s. Want afvalverwerking is enkel voorbehouden aan opgeleid personeel.

Ook het gezondheidspersoneel moet worden opgeleid rond hygiënemaatregelen

Afvalzones op zich zijn echter niet voldoende om medisch afval goed te kunnen beheren. De aanwezigheid van opgeleid personeel is cruciaal om het juiste gebruik en onderhoud van deze infrastructuur te garanderen. Vorig jaar namen zorgverleners in Kwilu deel aan een opleiding over het correcte beheer van medisch afval. Tijdens de workshops werden zorgverleners opgeleid in infectiepreventie en –bestrijding. Daarnaast leerden ze hoe je het afval correct moet sorteren, verbranden en ingraven. De zorgverleners leerden ook hoe ze de verbrandingsoven, placentaputten en glasputten moeten gebruiken en hoe ze vuilbakken moeten ontsmetten.

Dankzij Memisa is de “verbetering voelbaar!”

Sinds 2023 ondersteunt Memisa de aanleg van afvalzones in de gezondheidszones Kingandu en Pay Kongila in de provincie Kwilu. Ook in het noorden van het land deed Memisa hetzelfde in de gezondheidszones Budjala, Bominenge en Bokonzi. We leggen ook afvalzones aan in andere landen, zoals in Guinee in 2022, steeds in overeenstemming met de geldende normen in elke staat.

Eerlijke toegang tot gezondheidszorg garanderen

Anticonceptie, gezinsplanning, bevallingen,… Vrouwen hebben specifieke noden op vlak van gezondheidszorg, vooral op het niveau van reproductieve gezondheid en tijdens de zwangerschap. Om aan deze specifieke behoeften te voldoen, moeten zorginstellingen beschikken over aangepaste ruimtes en diensten. Daarom sensibiliseert Memisa haar partners over het belang van de integratie van een genderdimensie in de vormgeving en de structuur van gezondheidsfaciliteiten.

Vaak is het zo dat gezondheidscentra gebouwd worden op een manier waarbij er geen rekening wordt gehouden met de specifieke noden van patiënten, vooral op vlak van privacy. Vrouwen die zich bijvoorbeeld met spoed naar de verloskamer begeven, moeten eerst langs de veelal overvolle wachtkamer passeren, wat stress en ongemak kan veroorzaken. Ze hebben amper privacy, aangezien de twee kamers dicht van elkaar gelegen zijn, soms zonder deur om ze te scheiden.

Na de bevalling moeten de moeders zich een weg banen langs alle andere patiënten om naar de kraamkliniek te gaan. Daarbaast zijn douches niet gemakkelijk toegankelijk en bevinden die zich buiten het gebouw. Er zijn ook geen aparte toiletten voor vrouwen.

Ghislaine, een vrouw van 31 die in het voormalige gezondheidscentrum Itara is bevallen, vertelt ons haar verhaal:

« Ik heb veel last gehad van de kou hier, net als mijn baby… om nog maar te zwijgen over het ontbreken van enige vorm van privacy. Wat ik als vrouw vooral verontrustend vond, was het feit dat patiënten die in nabij gelegen kamers lagen, zicht hadden op me tijdens mijn bevalling. Ik was echt niet op m’n gemak! »

PRIVACY EN TOEGANKELIJKHEID

Het is belangrijk om de vormgeving en de organisatie van gezondheidscentra te herzien en om de genderdimensie erin op te nemen. In het kader van de bouw van het gezondheidscentrum in Itara werkten Memisa en haar partner Action d’Espoir samen met een architect om de architectuur te optimaliseren en om vertrouwelijke zorgruimtes te voorzien die de privacy van elk individu respecteren.

Dit omvat een ruimere wachtkamer, een aparte ingang voor vrouwen die op het punt staan te bevallen, een verloskamer die direct verbonden is met de postpartumkamer en aangepaste toiletten die dichterbij liggen.

Voormalige plattegrond van het gezondheidscentrum Itara en de kraamafdeling.. 

Bijgewerkte plan van het gezondheidscentrum Itara en de kraamafdeling.

EEN VOORTDUREND PROCES 

Het is soms moeilijk om alle gewenste aanpassingen in de gezondheidscentra door te voeren, maar het integreren van de genderdimensie in de architectuur en het ontwerp van gezondheidsinfrastructuren is een voortdurend proces. Het is essentieel om iedereen, ongeacht geslacht, een goede gezondheidszorg te garanderen. Memisa is vastberaden om hier verder naar te streven en gelijke toegang tot gezondheidszorg te bevorderen. 

Het nieuwe gezondheidscentrum in Itara 

De beschikbaarheid van elektriciteit in de gezondheidscentra en de ziekenhuizen is een prioriteit in DR Congo, met name in de gezondheidszone Katako Kombe.

Wanneer je een gezondheidscentrum in Katako betreedt na zonsondergang, ontmoet je verpleegkundigen, aan de bedden van hun patiënten, die aan het werk zijn met behulp van zaklampen en olielampen. “Wanneer een zwangere vrouw arriveert in het midden van de nacht vanwege een bloeding, gebruiken wij ouderwetse lampen die werken op palmolie en natuurlijk vervaardigd katoen. Het is echt verre van ideaal,” vertelt Lambert Otaka Lahota, hoofdverpleegkundige in het gezondheidscentrum van Mende.

De meest duurzame oplossing om de ziekenhuizen van elektriciteit te voorzien, is door er zonnepanelen te installeren. Memisa is een groot project begonnen om de gezondheidscentra van elektriciteit te voorzien. Uiteindelijk zou het 83000 patiënten betreffen die hier profijt van hebben.

Een zonnebatterij voor het Algemeen Ziekenhuis van Katako Kombe.

Het Ziekenhuis van Katako Kombe functioneert al sinds 2016 op zonne-energie. Echter, sinds 2022 werken de zonnebatterijen niet meer en daardoor kan er ’s nachts geen stroom meer gebruikt worden. Tijdens de noodgevallen in de nacht, waarbij elektrische apparaten nodig zijn (röntgenmachine, echograaf, etc.), moeten de medewerkers zich wenden tot een oude generator. Niet alleen is deze erg vervuilend, maar ook erg duur voor het ziekenhuis. Momenteel is de prijs van brandstof omgerekend hoger dan 2,76 euro per liter. Telkens als de brandstof opraakt, komt het voor dat patiënten niet meer behandeld kunnen worden.

Er zijn dus nieuwe zonnebatterijen nodig om het ziekenhuis doorlopend van elektriciteit te voorzien.

“Vorig jaar hebben we 19 keizersneden gehad, voornamelijk ’s nachts. Bij bevallingen per keizersnede, hebben wij licht en zuurstof nodig voor de moeder en de baby. Helaas werken de zonnebatterijen niet meer, wat de omstandigheden voor de ontvangst en de zorg voor onze patiënten erg moeilijk maakt.” Aldus Pius Omole Wonga, chirurg aan het ziekenhuis van Katako Kombe.

Het faciliteren van het vervoer voor zorgpersoneel door middel van fietsen

Naast de aankoop van zonnepanelen en zonnebatterijen, heeft Memisa het doel om de gezondheidscentra te voorzien van fietsen. Elke maand dienen de verpleegkundigen van de gezondheidscentra zich te begeven naar het Centrale Bureau van de gezondheidszone om de maandelijkse gegevens van hun gezondheidscentrum te delen (o.a. het aantal prenatale consultaties, bevallingen, overlijdens en de vastgestelde oorzaken daarvan), alsook het aanvullen van hun medicijn- en vaccinvoorraad. Momenteel zijn er veel instellingen zonder fietsen tot hun beschikking, of fietsen in slechte staat. Het personeel is daarom genoodzaakt om het traject te voet af te leggen en daardoor voor een langere periode afwezig te zijn.
Ook voor de gezondheidsposten komen de fietsen erg van pas. Het personeel van deze gezondheidsposten brengt namelijk regelmatig huisbezoeken aan de chronisch zieken en verzorgt sensibiliseringscampagnes in de dorpen.

Hoever zijn we met dit project? *

Memisa en haar partners steunen grootse werken in 4 gezondheidszones. Als gevolg van die werken hebben 2 gezondheidscentra toegang tot drinkwater en beschikken 14 gezondheidscentra over een rioleringssysteem.

De afgelopen vijf jaar ondersteunde Memisa samen met haar partner Artsen Zonder Vakantie het ziekenhuis van Bembéréké in Benin. Het is het enige referentieziekenhuis voor de 1,5 miljoen potentiële patiënten in de regio.

“Vroeger was er slechts 1 ruimte beschikbaar met 3 bedden om spoedgevallen op te vangen. Eigenlijk werd er geen onderscheid gemaakt, noodgevallen werden gewoon naast andere patiënten opgevangen”, vertelt  Aoudi Ibouraima, directeur van het ziekenhuis tijdens een bezoek aan België. “Bij een ongeval moesten patiënten soms tot de volgende dag wachten om behandeld te worden.” Daar kwam dankzij de steun van Memisa en haar donateurs verandering in. Memisa bouwde een nieuw gebouw speciaal voor spoedgevallen, dat opende in 2018. Artsen Zonder Vakantie rustte dit gebouw uit met aangepast medisch materiaal.

Goede reputatie

“Niet enkel het gebouw zelf werd opgetrokken”, legt Ibouraima uit. “Ook de toegang werd verbreed, toegankelijker en aantrekkelijker gemaakt. Vroeger kon een taxi of een ambulance onmogelijk stoppen vlak voor het ziekenhuis en moest de patiënt op een brancard nog tal van meters versleept worden vooraleer hij behandeld kon worden. Nu kan een voertuig tot vlak voor ingang rijden.”

Ibouraima is duidelijk trots op zijn ziekenhuis en de nieuwe spoeddienst. Er bestaat geen twijfel over, dit is voor hem de belangrijkste verwezenlijking van de afgelopen 5 jaar. “Hoewel Memisa het ziekenhuis op veel andere vlakken ondersteunde – opleidingen, solidariteitsfonds, … – heeft vooral de spoeddienst de reputatie van het ziekenhuis verbeterd. Vandaag willen mensen hier behandeld worden. De boodschap dat je hier goed ontvangen en verzorgd wordt, verspreidde zich snel en we zagen het aantal patiënten toenemen.”

Patiëntenparcours tijdens corona

Ook tijdens de coronapandemie bewees het nieuwe gebouw ten volle zijn nut. “Ik kan me niet voorstellen hoe we COVID-19 zonder hadden moeten aanpakken. Nu hadden we de ruimte om het parcours van patiënten aan te passen zodat we bij aankomst onderscheid konden maken tussen patiënten met COVID-19-klachten en de anderen. Zo konden we voorkomen dat patiënten elkaar onderling besmetten.”

Tot slot wil Ibouraima nog het volgende delen: “het fijne aan de samenwerking met Memisa was de vrijheid en flexibiliteit. Er werd geluisterd naar onze prioriteiten en Memisa was bereid om op een constructieve manier mee te stappen in ons verhaal.”