De aanwezigheid van een familielid is enorm waardevol voor een patiënt die is opgenomen in het ziekenhuis. In DR Congo en in andere Afrikaanse landen zijn mantelzorgers niet alleen verantwoordelijk voor de emotionele steun, maar ook voor het welzijn van hun dierbare in het ziekenhuis. Ze zorgen ervoor dat de patiënt te eten krijgt, gewassen wordt en niets te kort komt.

De verschillende rollen van de mantelzorgers

Mantelzorgers bieden naast een luisterend oor ook geruststelling. Maar de rol van mantelzorgers reikt veel verder dan dat!

Zo spelen mantelzorgers een belangrijke rol in het emotioneel ondersteunen van de patiënt. Een verblijf in het ziekenhuis kunnen delen met een dierbare kan de stress en angst bij de patiënt doen verminderen, zodat de patiënt weet dat hij of zij er niet alleen voor staat.

Bovendien kunnen mantelzorgers helpen om de communicatie te vergemakkelijken tussen de patiënt, de artsen en de verpleegkundigen. Ze kunnen bijvoorbeeld vragen stellen over de behandeling, de medische procedures en medicatie.

In sommige gevallen kan het zijn dat een patiënt hulp nodig heeft bij dagelijkse activiteiten zoals opstaan, zich verplaatsen, eten, etc. Ook voor deze activiteiten kan de mantelzorger een handje toesteken.

Hoe mantelzorgers worden opgevangen in het ziekenhuis

In heel wat Belgische ziekenhuizen is het toegestaan dat een familielid in de kamer van een opgenomen patiënt verblijft (vaak tegen meerprijs).

Het is ook mogelijk om op eigen kosten in hotels of in vakantiehuisjes in de buurt van het ziekenhuis te verblijven. Maar in de meeste gevallen moet de familie van de patiënt pendelen van thuis naar het ziekenhuis om hun dierbaren te kunnen bezoeken. Deze reizen van en naar het ziekenhuis duren lang en zijn kostelijk.

Er zijn echter nog alternatieven mogelijk, in de vorm van opvangtehuizen of pleeggezinnen. Maar dit soort dienstverlening is voorlopig nog erg beperkt.

Ondersteuning en zorg in DR Congo

In DR Congo is de aanwezigheid van mantelzorgers nog belangrijker dan hier in België, omdat ze voor meer instaan dan alleen emotionele steun. Ze zijn namelijk ook verantwoordelijk om de patiënt van eten te voorzien en basale hygiëne te verzorgen.

In DR Congo hebben ziekenhuizen op het platteland momenteel geen eigen keuken of sanitaire voorzieningen. Daarom komt elke patiënt naar het ziekenhuis met nog een of twee andere mensen die verantwoordelijk zijn voor het bereiden van maaltijden tijdens zijn of haar verblijf.

Op de binnenplaats van het ziekenhuis worden geïmproviseerde keukens ingericht, waar de hele dag door vuurtjes knetteren om maaltijden te bereiden en water te kunnen koken. De mantelzorgers (meestal vrouwen) doen de was en staan ook in voor het wassen van de patiënt. In het geval dat het ziekenhuis niet over drinkwater beschikt, reizen de mantelzorgers dagelijks naar de dichtstbijzijnde bron, soms kilometers ver weg, om al deze taken te kunnen uitvoeren.

“Ik ben hier in het ziekenhuis omdat ik mijn moeder, die een hartaandoening heeft, kom bijstaan. Ik ben een zogenaamde ‘mantelzorger’ voor haar. Dat betekent dat ik tijdens haar verblijf in het ziekenhuis voor haar kook hier op de binnenplaats van het ziekenhuis, dat ik elke dag voor haar persoonlijke hygiëne zorg, dat ik haar was doe, enzovoort. Ik zorg ook voor de administratie en verzeker dat ze haar medicatie krijgt. We zijn hier nu allebei een maand.”

Rose, Algemeen Ziekenhuis Pawa.

Veel is er niet qua infrastructuur om deze mantelzorgers een waardig onthaal te bieden. Er zijn geen gebouwen, keukens, aparte toiletten of aparte slaapkamers. De patiënten moeten in heel wat gevallen hun bed delen met hun naaste.

In DR Congo is het moedersterftecijfer hoog. Gemiddeld sterven 547 moeders per 100.000 levendgeborenen , dat wil zeggen tot wel 80 keer meer dan in België!

Consultaties van fundamenteel belang

De prenatale consultaties zijn een totaalpakket van zorg gericht op aanstaande mama’s tijdens hun zwangerschap. Zowel in België  als in de DR Congo zijn deze consultaties de gelegenheid om een meerdere onderzoeken uit te voeren (zoals bloed- of urineonderzoek), om te zien of de baby zich goed ontwikkelt en of de mama gezond is. De consultaties verminderen aanzienlijk de risico’s gerelateerd aan zwangerschap en bevalling, zoals miskramen, vroeggeboortes of foetale groeirestrictie.

Sensibilisering en diagnostiek

Het Ministerie van Gezondheid in DR Congo raadt zwangere vrouwen aan om viermaal op consultatie te komen gedurende de zwangerschap (eenmaal in het eerste en tweede trimester en tweemaal in het derde trimester). Indien er tijdens de zwangerschap risico’s gedetecteerd worden, zijn aanvullende consultaties vereist.

De vrouwen worden zo aangemoedigd om zich vanaf het begin van hun zwangerschap te melden bij een gezondheidscentrum, waar ze ontvangen worden door een verpleegkundige of vroedvrouw. De zorgverlener bespreekt de zwangerschap met de aanstaande mama en stelt de vermoedelijke bevallingsdatum vast. Hij of zij detecteert en behandelt ziekten die het verloop van de zwangerschap beïnvloeden (diabetes, hoge bloeddruk, seksueel overdraagbare aandoeningen, etc.). Verder detecteert hij of zij ook tekenen van mogelijke complicaties en plant met het gezin de bevalling in het ziekenhuis in het geval van risicozwangerschappen.

Interactieve groepsbijeenkomsten

In het kader van prenatale consultaties worden er interactieve groepsbijeenkomsten georganiseerd (genaamd “causeries éducatives”) over specifieke thema’s. De verpleegkundige geeft gezondheids- en voedingsadvies, over voedingsmiddelen die de voorkeur hebben tijdens de zwangerschap en over de risico’s die gepaard gaan met de consumptie van gecontamineerd water. De aanstaande mama’s verlaten het gezondheidscentrum met een met insecticide behandelde klamboe om zich ’s nachts tegen muggen te beschermen. Malaria bij zwangere vrouwen leidt namelijk tot ernstige consequenties, voor zowel de mama als de pasgeborene.

En de papa’s…?

Het is belangrijk om het hele gezin te betrekken in het verbeteren van de gezondheid van de moeder en het kind. Mannen worden aangemoedigd om naar het gezondheidscentrum te komen en hun vrouw te begeleiden gedurende de prenatale consultaties. Deze worden Prenatale Consultaties Voor Papa’s genoemd.

Berichtgeving naar echtgenoten richten zich op het belang van HIV/AIDS-diagnostiek, de spreiding van zwangerschappen, gezonde voeding voor zwangere vrouwen, etc.

-> Meer info over de geboortelijsten van Memisa

[1] https://donnees.banquemondiale.org/indicator/SH.STA.MMRT

[2] https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/sterfte-en-levensverwachting/moedersterfte

In Guinee, voert Memisa samen met haar lokale partner Fraternité Médicale Guinée een project, gefinanceerd door de Europose Unie, uit. Samen versterken we lokale gezondheidssysteem en verbeteren wen de toegang tot kwalitateitsvolle gezondheidgzorg, vooral voor de meest kwestbaren. Dit project vindt plaats in 4 regio’s : Conakry, Kindia, Mamou en Labé en ondersteunt 38 gezondheidscentra en 3 ziekenhuizen.

200 gezondheidswerkers werden opgeleid in infectiepreventie en -bestrijding

“Ik ben een van de personen die een vorming over preventie en infectiecontrole volgde. De opleiding werd georganiseerd door FMG en Memisa met Europese financiering. We leerden bij over verschillende aspecten zoals bijvoorbeeld het wassen van de handen, het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, het sorteren van medische afval en nog veel meer.” Mamadou Diallo, laborant

“Ik denk dat deze vrouw lijdt aan een postnatale depressie”, zegt stagiair Mamadou Abdoulaye Diallo in het gezondheidscentrum van Labé in Guinee. Dokter Sangara knikt bevestigend wanneer Mamadou uitlegt waarop hij deze diagnose baseert. Met veel geduld en respect behandelt hij de patiënte en tegelijkertijd luistert hij leergierig naar de dokters die hem zo nu en dan bijsturen.

“Waarom ik koos voor de opleiding verpleegkunde?” Lang moet Mamadou niet nadenken om een antwoord te formuleren op deze vraag. “De liefde voor het vak, ik kan het niet anders uitleggen. Ik wil graag anderen helpen”, zegt hij.

Zijn stage, die drie maanden duurt, doet hij onder begeleiding van Fraternité Médicale Guinée (FMG). Deze organisatie komt op voor de rechten van de meest kwetsbaren in de samenleving en bevordert voor hen de toegang tot gezondheidszorg. Ze is uniek door haar focus op geestelijke gezondheidszorg en werkt daarvoor samen met Memisa. Daarnaast vindt FMG het belangrijk om toekomstig gezondheidspersoneel te begeleiden en door middel van stages te omkaderen.

Niet besmettelijk

Dokter Abdoulaye Sow richtte FMG op in 1994 samen met enkele net afgestudeerden dokters en is vandaag nog steeds directeur. Hun missie is sindsdien onveranderd gebleven. “Tijdens de cholera-uitbraak stelden we vast dat veel mensen geen toegang hadden tot gezondheidszorg”, vertelt hij.

“We konden onze ogen niet sluiten voor dit onrecht en besloten in de zwaar getroffen wijken aan de slag te gaan. “Al vlug behandelden we allerlei patiënten en dan voornamelijk zieken die nergens anders een behandeling kregen zoals homoseksuelen of personen met een psychische aandoening. Dat was niet eenvoudig. Zo moesten we de eerste jaren ook het eigen personeel overtuigen: dat het ok was om mensen met een mentale aandoening te behandelen. Dat het niet besmettelijk is.”

“Ik zag zieke patiënten die aarzelden om een gezondheidscentrum binnen te gaan, simpelweg omdat ze de wachtzaal niet wilden delen met een homoseksueel of een mentale patiënt. Dat is vandaag gelukkig anders in onze gezondheidscentra. We willen net bewust geen onderscheid maken tussen verschillende wacht- en behandelkamers, om zo het stigma niet in de hand te werken.”

Praktijkervaring

Wanneer Sow terugblikt op de afgelopen 20 jaar, is hij niet alleen trots dat hij vandaag meer dan 60 personen kan tewerkstellen en zo 60 families een inkomen kan geven. “Maar dat zijn ook 60 families die rechtstreeks of onrechtstreeks bijdragen aan het wegwerken van het taboe rond mentale gezondheidszorg. Daarnaast ben ik tevreden dat we jonge gedreven verpleegkundigen en dokters een stageplaats kunnen bieden in een van de gezondheidscentra. Theoretische kennis is goed, maar praktijkervaring is zoveel beter.”

Iets wat stagiair Mamadou alleen maar kan beamen. “Ik leer zoveel bij door mee te draaien in dit gezondheidscentrum. Het menselijk contact met de patiënten kan je niet leren op de schoolbanken.”

In Guinee werkt Memisa samen met haar partner FMG, enerzijds in het kader van het programma medegefinancierd door België, anderzijds sinds september 2020 binnen een programma gefinancierd door de Europese Unie. Dit laatste project heeft tot doel de gezondheidsstructuren te versterken zodat de continuïteit van de zorg verzekerd is tijdens de COVID-19-epidemie, maar ook daarna. Een tweede onderdeel van het project omvat acties die specifiek kwetsbare bevolkingsgroepen beschermen zoals tuberculosepatiënten, meisjes en jonge vrouwen en patiënten met een psychische problematiek.

Door een totaal andere lokale context, verschilt de werkwijze van Memisa in India grondig met die in de andere partnerlanden. Memisa ondersteunt de gemeenschap bij het ontwikkelen van mechanismen die de kloof tussen de gezondheidsdiensten en de bevolking moet dichten.

Samen met onze partner West Bengal Voluntary Health Association (WBVHA) zetten we onze schouders onder een netwerk van 43 lokale ngo’s, gegroepeerd in 5 districten, waardoor 4.500.000 inwoners rechtstreeks of onrechtstreeks kunnen profiteren van de verbeteringen. Een van de kernactiviteiten van WBVHA is het “Basic Health Care Support Program” (BHCSP) dat de toegang tot zorg en de kwaliteit van de zorg verbetert in de deelstaat West-Bengalen. In 2019 organiseerden WBVHA en Memisa een conferentie in Kolkata waar de gebruikte methodes, resultaten en uitdagingen van dit programma werden voorgesteld. De conferentie vormde de ideale gelegenheid om alle partners van BHCSP ervaringen te laten uitwisselen en toen ontstond het idee om met een groep van 13 personen (Indische collega’s en Memisa medewerkers) een boek te schrijven om de ervaringen van het programma op een systematische manier te documenteren.

Tekeningen

Het resultaat is een tweeledige publicatie met enerzijds een Story book die de context, evolutie, resultaten en methoden van het programma beschrijft. En anderzijds een Image book, waarbij aan de hand van tekeningen – gemaakt door de bevolking en de verschillende ngo’s – wordt getoond hoe het denkproces en het handelen van alle betrokkenen beïnvloed werd. Deze publicatie is ontwikkeld samen met WBVHA, het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG), het Belgisch ontwikkelingsagentschap Enabel en de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD).

Passie en gedrevenheid

“Het boek slaagt erin om een andere dimensie van gezondheidszorg te tonen. Door de ogen van de bevolking: hun realiteit, bezorgdheden en passies”, zegt Elies Van Belle, algemeen directeur van Memisa. “Dit boek had niet tot stand kunnen komen zonder de bevlogen inzet van het coördinatieteam van WBVHA. Zij waren de eerste bron van informatie.”

“Het hele proces van het samenstellen van de inhoud tot het ontwikkelen van de tekeningen, was erg fijn om te doen”, aldus Karel Gyselinck vrijwilliger medisch adviseur bij Memisa.

“Het was een verrijkende ervaring om de gedrevenheid en passie te zien bij de gemeenschappen, ngo’s en organisaties die meewerkten. Dit boek is een mooi, pragmatisch voorbeeld van hoe een collaboratief werk tot stand kan komen door mensen met verschillende achtergronden en expertisen”, besluiten Meena Putturaj en Arima Mishra, die de coördinatie van het boek met tekeningen op zich namen.

Sailing below the waves, a 20-year journey of Strengthening Local Health Systems in India
Karel Gyselinck, Abhijit Das, Aloysius James, Biswanath Basu

Sailing below the waves, Sketching the 20-journey of Strengthening Local Health Systems in India
Meena Putturaj, Arima Mishra, Ketaki Das

In Guinee versterken Memisa en FMG met de financiële steun van de Europese Unie gezondheidsstructuren zodat de continuïteit van de zorg verzekerd bleef tijdens de COVID-19-epidemie, maar ook daarna.

Memisa, FMG en EU komen op voor de meest kwetsbaren in de samenleving en bevorderen de toegang tot gezondheidszorg voor hen. Uniek is de focus op geestelijke gezondheidszorg. Een van de factoren tot succes van dit project zijn de gemeenschapswerkers die een opleiding volgden en per motor de patiënten thuis bezoeken. In deze video toont gemeenschapswerker Amadou Lamarana Diallo hoe hij zich met veel bezieling inzet voor kwetsbare patiënten.

“Wij gemeenschapswerkers vormen een brug tussen de gemeenschap en de gezondheidscentra. We creëren een vertrouwensband en verzekeren de opvolging van patiënten.”